Liturgie: Fitness voor de ziel en de kracht van de gemeenschap

Vrijdag 7 maart 2025 vond de derde module in het kader van de leergang Kerkvernieuwing plaats. Als thema stond de liturgie centraal. “Wat een vreugdevolle ontdekking dat liturgie veel breder is dan alleen de eucharistie.” Dit was de reactie van een van de deelnemers na afloop van deze bijeenkomst. Centraal stond de vraag: hoe wordt in onze liturgie zichtbaar dat wij een vernieuwende kerk willen zijn?  Samuel Goyvaerts en Petra Mergaerts verzorgden inspirerende lezingen. Zowel op persoonlijk als op gemeenschappelijk vlak bood de middag handvaten voor geloofsverdieping. 

Liturgie als doel

Sam Goyvaerts presenteerde een krachtige metafoor: liturgie is fitness voor de ziel. Door de deelname aan liturgische vieringen trainen we onszelf in dankbaarheid, dienstbaarheid en vreugde. Daarbij is liturgie geen middel, maar een doel op zich: een ontmoeting met God en elkaar.

Volgens Goyvaerts is het van belang om daarbij trouw te blijven aan de ‘partituur’ van de liturgie. Net als een muziekstuk moet de liturgie zorgvuldig worden gevolgd om de harmonie te bewaren. Pas wanneer men de basis goed kent, ontstaat er ruimte voor vernieuwing en verdieping.

Een voorbeeld hoe dat concreet vorm kan krijgen is de Oase-gemeenschap in Sint-Truiden in België waaraan Sam Goyvaerts en zijn gezin verbonden zijn. Het gaat daar om drie belangrijke speerpunten:

1. Actieve betrokkenheid: iedereen wordt hartelijk welkom geheten en de samenzang staat centraal. Er is dan ook geen koor dat de viering ‘opluistert’.
2. Symbolische gebaren: dit komt onder andere tot uitdrukking in het gezamenlijk breken van grote hosties en communiceren onder beide gedaanten. Tijdens het eucharistisch gebed staat de hele gemeenschap rond het altaar. Dit versterkt de ervaring van gemeenschap-zijn.
3. Diaconie en verbinding: wekelijks is er kindercatechese en een gezamenlijke maaltijd. Daarnaast zijn er initiatieven zoals deelkasten in de kerk. Dit versterkt de onderlinge band en de zorg voor elkaar.

Uit de zaal kwamen vragen over de praktische haalbaarheid van deze aanpak, vooral in de Nederlandse context. Het antwoord was bemoedigend: de paus ondersteunt dergelijke initiatieven, en het gesprek met pastorale teams kan nieuwe mogelijkheden openen. Er is meer mogelijk dan er vaak gedacht wordt!

Christus aanwezig in de liturgie

Petra Mergaerts benadrukte in haar verhaal de diepere aanwezigheid van Christus in de liturgie. Christus is niet alleen aanwezig in de eucharistie, maar ook:

• in de gemeenschap die in zijn naam samenkomt
• in de celebrant
• in het Woord dat gelezen en verkondigd wordt.

Naast de eucharistieviering bestaan er vele andere vormen van liturgie. Er is een brede waaier aan vieringen mogelijk zoals getijdengebeden, vieringen van Gods Woord, lofprijzingen en sacramenten zoals ziekenzalving, doopherdenking met water, bede om verzoening plus vredeswens, zegeningen (met Schrifttekst) et cetera.

Liturgische structuur: een weg naar verdieping

Liturgie heeft een vaste opbouw, waarin de ontmoeting met God en de zending naar de wereld centraal staan. Ruwweg onderscheiden we drie fasen:

1. De opening: iedereen wordt verwelkomd als deel van de gemeenschap van Christus.
2. De eigenlijke viering: hierin verbinden we ons met het heilswerk van God via Christus, door Schriftlezing, meditatie, gebed en communie.
3. Het slot: de gemeenschap ontvangt de zegen en wordt uitgezonden om het geloof in het dagelijks leven vorm te geven.

Huisliturgie: geloof een plaats geven in het dagelijks leven

In de deelsessie bespraken de deelnemers met elkaar hoe gebed en liturgie een plek kan krijgen in het dagelijks leven. Dat leverde waardevolle inzichten op:

Benut digitale middelen. Er is een ruim aanbod, zoals het Getijdengebed online, podcasts zoals ‘Bidden onderweg’ en gezamenlijke gebedsmomenten via Zoom. Dit zijn hulpmiddelen die het gebed toegankelijk maken.

Bepaal het doel en de doelgroep. Wil je bijvoorbeeld kerkgangers helpen doordeweeks te bidden, of wil je missionair werken?

Maak gebruik van bestaande tradities. Waardevolle hulpmiddelen zijn bijvoorbeeld Bijbelse leesschema’s, het Jezusgebed of het levensgebed van de jezuïeten. 

Gebruik rituelen. Dat kan al met kleine gebaren, zoals het aansteken van een kaars of het maken van een kruisteken. Ze helpen om het gebed een zichtbare vorm te geven. 

Reflecties en toekomstperspectief

Ter afronding van deze bijeenkomst deelden deelnemers hun ervaringen en inzichten:

• “We kunnen veel meer dan ik dacht!”
• “Gebed begon thuis, ging naar de kerk en beweegt zich nu weer terug naar huisliturgie.”
• “De eucharistie gaat niet alleen om de omvorming van brood en wijn, maar ook om onze eigen transformatie.”
• “Alle parochies zijn zoekende, en dat is bemoedigend.”

De dag bood niet alleen kennis en inspiratie, maar ook een gevoel van verbondenheid en hoop. We leerden dat liturgie geen statisch ritueel is, maar een dynamische ontmoeting met God en elkaar, waarin ruimte is voor groei en vernieuwing. In dit ‘Jaar van de Hoop’ zijn al deze inzichten waardevolle pareltjes om mee te nemen naar ieders eigen geloofsgemeenschap.