
Downloads Leergang 2024-2025
Bouwen aan de toekomst van de kerk
“Ik nodig iedereen uit om durvend en creatief te zijn bij het noodzakelijke herdenken van de doelstellingen, de structuren, de stijl en de methoden van de evangelisatie binnen de eigen gemeenschappen” aldus paus Franciscus.
Voor jullie als creatieve durvers en doeners in de rooms-katholieke kerk biedt Space for Grace deze speciale leergang aan van twee maal vier modules (verspreid over twee jaar).
Erik Borgman, emeritus hoogleraar Publieke theologie aan de Katholieke Universiteit Tilburg, is de inhoudelijk drager van de leergang. Met zijn jarenlange kennis, ervaring en visie op de kerk zal hij ons prikkelen om met een frisse blik te kijken naar de kerk.
In zijn ogen is er meer nodig dan kleine verbeteringen en veranderingen in de huidige kerk. De kerk zal zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Daarom aan jullie de uitnodiging om deze leergang met open blik en geest tegemoet te treden en het bestaande, voor zover dat je lukt, even los te laten, zodat er ruimte kan ontstaan voor echt nieuwe inzichten.
Erik zal iedere module in ieder geval de inleiding verzorgen en daarnaast ook reflecties geven.
Basis ingrediënten van de modules zijn altijd:
- Gezamenlijke lunch
- Ontmoeting met anderen
- Verdiepend verhaal van een expert
- Verhalen uit de praktijk
- Uitwisseling
- Theorie ontmoet praktijk
- Viering

Na iedere module kun je hier de materialen terugvinden om terug te lezen en te delen binnen jouw parochie/ gemeenschap.
- Een vernieuwende kerk & boekpresentatie – 18 oktober 2024
- Een dienende kerk – 13 december 2024
- Een vierende kerk – 7 maart 2025
- Een multiculturele kerk – 13 juni 2025
Module 1: Zoveel toekomst: een vernieuwende kerk & boekpresentatie
Inleiding en verdieping door Erik Borgman
- Inleiding: Enkele theologische ankerpunten in het denken over kerkvernieuwing
- Verdieping: Nadere ecclesiologische reflecties over kerkvernieuwing
Proefplekken bij de Protestantse Kerk in Nederland
Jaap van der Giessen en Evelien Vrolijk, verantwoordelijk voor de begeleiding, training en educatie voor de proefplekken binnen de Protestantse Kerk Nederland hebben ons een inkijkje gegeven in hun proefplekken en ons laten proeven aan de kracht van Viervoudig luisteren.

- Presentatie Jaap van der Giessen ‘Proefplekken in de Protestantse Kerk’
- Werkblad ‘Viervoudig luisteren’
Algemene informatie
- Pagina Proefplekken: Proefplekken | Protestantse Kerk in Nederland
- Online modules: Leren pionieren | Protestantse Kerk in Nederland
- Tussenstand pionieren (pdf): ‘Een pionierende beweging van proefplekken’ (2024)
- Onderzoek interculturele pioniersplekken (pdf): ‘Grensverleggend pionieren’ (2024)
Over viervoudig luisteren
- Online programma: 1. Viervoudig luisteren | Protestantse Kerk in Nederland
- Verdiepend artikel, met ook praktische tips: Pionieren begint met luisteren | Protestantse Kerk in Nederland
Netwerkdag Kerk naar Buiten
Jaap vertelde dat wij als katholieke kerkvernieuwers ook van harte welkom zijn op de netwerkdagen van de PKN.
- Netwerkdag: Netwerkdag voor proefplekken | Protestantse Kerk in Nederland
- 8 maart 2025: Haalbare missie & Contextgevoelige communicatie
- 4 oktober 2025:Luisteren & Liefhebben en Dienen
Om in de praktijk te proberen
Synodale kerk en synodale methode
Een kerk waar ieders verhaal gehoord wordt en waar ieder zijn of haar steentje aan bijdraagt, geïnspireerd door de Heilige Geest: dat is de essentie van een synodale kerk. Paus Franciscus nodigt ons uit om deze weg te gaan middels het wereldwijde synodale proces dat in 2021 begon.

Een synodale missionaire Kerk zijn is ook inoefenen, trainen: niet alleen jezelf maar vooral samen met anderen. De website ‘Luisterend op weg’ biedt een aantal tools die je kunt gebruiken. En er zijn ook cursussen die je kunt volgen. Zo kun je samen met anderen aan de slag gaan met synodaliteit en het synodaal proces.
- Over de synode 2021-2024: https://luisterendopweg.nl/home/synode-2021-2024/
- Sluiting wereldwijde synodevergadering: https://luisterendopweg.nl/nieuws/sluiting-wereldwijde-synodevergadering/
- Toolbox en cursussen: https://luisterendopweg.nl/cursusmateriaal/
- Boekentip ‘Leren luisteren’ van dominicaan Timothy Radcliffe met meditaties die hij heeft gegeven bij de Synode: https://luisterendopweg.nl/artikelen/nieuw-boek-timothy-radcliffe/
- Meditaties Timothy Radcliffe bij de 2e synodevergadering: https://luisterendopweg.nl/nieuws/meditaties-timothy-radcliffe-bij-de-2e-synodevergadering/
Viervoudig luisteren
‘Viervoudig luisteren’ dat binnen de PKN wordt gebruikt is een heel eenvoudig toepasbare tool om inzicht te krijgen én om met elkaar in gesprek te gaan over hoe je eigenlijk ‘scoort’ op vier aspecten van luisteren binnen je project of team.
De vier soorten van luisteren zijn: 1) Bijbel en gebed, 2) Mensen in de omgeving, 3) Mensen in de kerngroep en de 4) Bredere kerk. Daarna kun je actie ondernemen om bepaalde vormen van luisteren meer in je project te gaan integreren. Zie het werkblad ‘Viervoudig luisteren’ en de achtergrondinformatie.
Module 2: Zoveel toekomst: een dienende kerk
Inleiding door Janneke van Zelst
- Voorbeeld ‘Voel Je Thuis Huis’ in Rotterdam als een plek die anders is dan die van hulpverleningsinstanties: artikel Voel Je Thuis Huis Rotterdam: veilige plek voor dak- en thuisloze jongeren ;
- Volg het Voel Je Thuis Huis op Linkedin en Instagram
Viering ‘Wat je aan de minste van de mijnen hebt gedaan…diaconie als ruimte van genade’
- Orde van dienst
- Slides bij de viering
- Boekentip ontstaan uit een schrijfproject ‘In de stilte van mijn cel’, 150 psalmen van gevangenen
‘Geloven om te dienen: Diaconie als uitdrukking van kerk zijn’ door Jan Maasen
- Handout van inleiding door Jan Maasen
- Boekentip: Liefde als rode draad, historische gestalten van diaconie en kerkelijke armenzorg, Jan Maasen
‘Je door gevangenen laten bezoeken: Hoe ben je werkelijk een verwelkomende kerk’ – Arjan Noordhoek

- Artikel ‘Opnieuw beginnen, een weg om samen te gaan’ – Arjan Noordhoek
- Lied van een gevangene van Huub Oosterhuis
- Website Kerken met stip
- Website Exodus, hulp tijdens en na detentie
- Website stichting Kerken en gevangenen
- Website Silogemeente – Kerk met stip
Input van Erik Borgman
- Handout met enkele theologische notities over het belang van diaconie
- Extra teksten over diaconie uit een boekje van Erik Om te dienen, niet om gediend te worden: Zeven keer zeven teksten om gelovig op te laden

Workshop 1: Terugpraten: Wat leren gevangenen ons over diaconie?’ -Arjan Noordhoek
Workshop 2: ‘Diaconie als missie: Paus Franciscus over dienen als vorm van verkondigen’ -Erik Borgman
Workshop 3: ‘Een geloofsgemeenschap met een kloppend diaconaal hart: hoe word je dat? – Jan Maasen
Workshop 4 ‘Jongeren betrekken bij diaconie via het Katholiek Sociaal denken’ – Janneke van Zelst
Voorbeeld jongerenproject The Challenge gebaseerd op katholiek sociaal denken
- Artikel waarin Shirleni Blanken van stichting Mara vertelt over jongerenproject The Challenge: Katholiek en sociaal – in coronatijd
- Het Challenge kaartspel is bedoeld om te inspireren en in gesprek te gaan over de Challenge kernwaarden (afgeleid van het Katholiek Sociaal Denken). Wat houden ze in, waarom zijn ze belangrijk en hoe kan je ernaar handelen? Vervolgens gaan jongeren samen met een coach een manier te bedenken om een bijdrage te leveren aan goed samenleven en het ook doen.
- Wil je het kaartspel lenen? Mail naar Janneke van Zelst via info@metdestroom.nl en ik stuur het je toe.

Katholiek Sociaal Denken
- Interview met Erik Borgman over Katholiek Sociaal Denken Het geheim van het katholiek sociaal denken
- Boekentip over Katholiek Sociaal Denken Katholiek denken doen, Thijs Caspers
Module 3: Zoveel toekomst: een vierende kerk
Datum: 7 maart 2025
Centrale vraag: Hoe wordt in onze liturgie zichtbaar dat wij een vernieuwende kerk willen zijn?

Viering met overgieten handen
Liturgie Space for Grace viering 7 maart
Presentaties Sam Goyvaerts en Petra Mergaerts
Presentatie leergang liturgie door Sam Goyvaerts
- Wat is liturgie?
- Liturgie: bron en hoogtepunt van het christelijk leven
- Tot slot: liturgie en vernieuwing?
Presentatie leergang liturgie door Petra Mergaerts
- Gods tegenwoordigheid
- De sacramentaliteit van het Woord
- De bijzondere eenheid altaar – ambo
- Nood aan brede kijk op het liturgische veld
- Brede waaier aan liturgische vieringen
- Opbouw van een liturgische viering
- Getijdengebed –middaggebed/gebed overdag
- Vieringen met geloofsgesprek
- Viering van Gods WoordZegeningen

Workshop Liturgie bij een krimpende kerk door Petra Mergaerts
- Workshop Petra (kaart bisdom Breda, brede waaier aan liturgie + oefening)
- Hoe zien de concentrische cirkels er in jouw parochie uit?
- Hoe gevarieerd is bij jou de liturgie in de parochie?
- Welke band leg je met de eucharistie?
- Wie gaat er voor in die andersoortige vieringen?
Overige documenten van Petra:
- Brede waaiers aan ordo’s
- Het Zwitserse model
- Voorbeeld liturgie ‘Week tegen eenzaamheid’
- Voorbeeld liturgie ‘Behoud van de schepping’
- Voorbeeld liturgie ‘Maria viering’
Workshop Huisliturgie door Sam Goyvaerts
Workshop ‘De rol van de liturgie bij de opbouw van de kerk volgens het Tweede Vaticaans Concilie‘
Geen materialen
Aanmelden nieuwsbrief
Wil je op de hoogte blijven? Meld je dan hieronder aan voor onze nieuwsbrief.